Arbitrum Nedir?

Arbitrum’un Ortaya Çıkışı ve Temelleri

Arbitrum, Offchain Labs tarafından 2018 yılında geliştirilmeye başlandı. Projenin kurucuları Ed Felten, Steven Goldfeder ve Harry Kalodner’dir. İlk test ağı sürümü 2020'de yayına alınan Arbitrum, 2021'in ortalarında geliştiricilere, ardından da genel kullanıma açıldı. Arbitrum’un sunduğu temel çözüm, işlemleri Ethereum dışında işleyip yalnızca sonuçları Ethereum ağına bildiren “Optimistic Rollup” mimarisi üzerine kurulu olmasıdır.

Bu sayede kullanıcılar hem Ethereum’un güvenliğinden yararlanıyor hem de işlem ücretleri ve hız bakımından ciddi avantajlar elde ediyor. Arbitrum’un en büyük avantajı ise Ethereum ile tam uyumlu olması. Geliştiriciler, Ethereum’daki merkeziyetsiz uygulamalarını (dApp) herhangi bir değişiklik yapmadan Arbitrum’a taşıyabiliyor.

Optimistic Rollup ve Arbitrum Nitro

Optimistic rollup mimarisinde işlemler “doğru kabul edilerek” zincir dışında (yani Arbitrum blokzincirinde) gerçekleştirilir. Ancak bu işlemlerin yanlış olduğunu düşünen (whitelist’teki) doğrulayıcılar, belirli bir süre içerisinde itirazda bulunabilir. Bu süreye “challenge period” yani itiraz süresi denir. Arbitrum’da bu süre yedi gündür. Bu mekanizma, hem güvenliği hem de işlem verimliliğini artırır.

2022 yılında hayata geçirilen Arbitrum Nitro yükseltmesiyle, sistem mimarisi önemli ölçüde geliştirildi. Nitro, hem işlem yürütme motoru hem de durum geçiş mekanizması açısından büyük bir optimizasyon sundu. Geth (Go-Ethereum) entegrasyonu sayesinde EVM uyumluluğu artırıldı, veri işleme süreci sadeleştirildi ve interaktif dolandırıcılık kanıtları yapılarıyla güvenlik pekiştirildi. Ayrıca Nitro ile gelen ArbOS katmanı, Katman 2’ye özgü işlemler (örneğin ücret takibi, mesaj geçişi, zincirler arası işlemler) için özel bir işletim sistemi olarak çalışıyor.

Arbitrum One ve Arbitrum Nova

Arbitrum ekosistemi bugün iki aktif Katman 2 zincirinden oluşuyor: Arbitrum One ve Arbitrum Nova.

Arbitrum One, genel amaçlı bir zincir olarak Ethereum üzerindeki DeFi, NFT ve diğer dApp projeleri için kullanılıyor. Uniswap, Aave, Sushiswap, GMX gibi birçok büyük proje bu zincir üzerinde faaliyet gösteriyor. Geliştiriciler, Solidity ile yazılmış uygulamalarını doğrudan Arbitrum One'a taşıyabiliyor.

Arbitrum Nova ise daha farklı bir hedefe sahip: Sosyal uygulamalar ve oyunlar gibi yüksek frekanslı, düşük maliyetli işlem ihtiyaçlarını karşılamak. Nova, AnyTrust adını taşıyan bir protokol mimarisi kullanıyor ve işlem verilerini “Data Availability Committee (Veri Erişilebilirliği Komitesi)” adı verilen bir veri güvenliği katmanına emanet ediyor. Bu yaklaşım, zincir üzerinde veri saklama maliyetini azaltırken işlem ücretlerini daha da düşürüyor.

Arbitrum Orbit

Arbitrum’un vizyonu yalnızca bir Katman 2 zinciri olmakla sınırlı değil. 2023 yılında duyurulan Arbitrum Orbit, geliştiricilere kendi özel Katman 3 (diğer adıyla özelleştirilmiş Katman 2) zincirlerini başlatma imkânı sunuyor. Orbit ile geliştiriciler, gizlilik düzeyi, işlem ücretleri, yerel token yapısı ve yönetişim kuralları gibi birçok parametreyi kendi isteklerine göre belirleyerek Ethereum’un güvenliğiyle çalışan bağımsız zincirler oluşturabiliyor.

Bu model, Arbitrum One ve Arbitrum Nova’nın zamanla yönetişim merkezlerine dönüşmesini ve Polkadot benzeri bir çoklu zincir ekosistemin oluşmasını hedefliyor. Bu noktada Arbitrum Orbit, Optimism’in OP Stack’iyle rekabet eden bir Katman 3 çözüm mimarisi olarak öne çıkıyor.

Arbitrum Stylus

Arbitrum’un teknik yeniliklerinden biri de 2023’te tanıtılan Stylus. Bu geliştirme, yalnızca Solidity ve Vyper gibi EVM dilleriyle değil, Rust, C ve C++ gibi WebAssembly tabanlı dillerle de akıllı kontrat yazılmasını mümkün kılıyor. Stylus sayesinde geliştiriciler, Ethereum uyumlu zincirlerde yüksek performanslı ve daha çeşitli dApp’ler oluşturabiliyor.

ARB Token ve ArbitrumDAO

Arbitrum, 2023 yılında merkeziyetsizlik yolunda büyük bir adım atarak yönetişim token’i olan ARB’ı piyasaya sürdü. Bu token, Arbitrum protokolünde alınan tüm kararların topluluk tarafından belirlenmesini sağlayan ArbitrumDAO’nun temel yapı taşıdır.

ARB sahipleri, zincirin yükseltmeleri, hazine yönetimi, doğrulayıcı izinleri gibi konularda oy kullanma hakkına sahip. Ayrıca sistemin güvenliğini artırmak adına bir Güvenlik Konseyi (Security Council) de bulunuyor ve bu kurul acil durumlarda müdahalede bulunabiliyor.

Token dağıtımı ise şu şekilde gerçekleştirildi: %45 topluluk ve kullanıcılar, %19 geliştirme ekibi, %21 yatırımcılar ve %15 vakıf ve ekosistem gelişimi için ayrıldı. Bu yapı, protokolün uzun vadeli sürdürülebilirliğini ve merkeziyetsizliğini teşvik etmeyi amaçlıyor.

https://blog.bitfinex.com/token/what-is-arbitrum-arb/attachment/arb-tokenomics/

Ekosistem ve Kullanım

Bugün Arbitrum One üzerinde 400’den fazla dApp bulunuyor ve bu yazının yazıldığı tarihte Katman 2 pazarında en yüksek TVL’e sahip zincir konumunda. Özellikle GMX gibi türev protokolleri ve Uniswap, Aave, Chainlink gibi temel yapıtaşları ile geniş bir DeFi ortamı oluşturmuş durumda.

https://l2beat.com/scaling/tvs

NFT koleksiyonları, merkeziyetsiz sosyal ağlar, oyun projeleri ve cüzdan uygulamaları da Arbitrum’da hızla büyüyor. 

Sonuç

Arbitrum, Ethereum’un sınırlamalarını aşmak ve daha geniş kitlelere ulaşmak isteyen geliştiriciler için güçlü bir çözüm sunuyor. Optimistic Rollup mimarisi, düşük işlem ücretleri, yüksek uyumluluk ve geliştirici dostu altyapısıyla hem Katman 2 hem de Katman 3 vizyonunu destekleyen kapsamlı bir ekosistem geliştiriliyor.

Stylus, Orbit ve DAO tabanlı yönetişim gibi ilerlemeler, Arbitrum’un yalnızca bir Katman 2 çözümü olmadığını, aynı zamanda Ethereum’un ölçeklenebilir geleceğinin temel yapı taşlarından biri olma yolunda ilerlediğini gösteriyor.