Based Rollup Nedir?

Kısaca, based rollup; kendi sıralayıcısını (sequencer’ını) işletmek yerine, bağlı olduğu Katman-1 ağının blok üreticilerini kullanarak işlem sıralamasını gerçekleştiren rollup türüdür. Bu sayede güvenlik ve merkeziyetsizlik doğrudan Katman-1’den miras alınır.

Based Rollup Nasıl Çalışır?

Geleneksel rollup’larda sıralayıcı, rollup operatörleri tarafından çalıştırılır. Based rollup’ta ise sıralamagörevi tamamen Katman-1 blok zincirindeki blok üreticilerine devredilir.

Bu süreç şu şekilde işler:

1. Katman-1 blok üreticileri, Katman-2 kullanıcılarının işlemlerini da toplar.
2. Blok üretim sürecinde, bu işlemler Katman-1 üzerinde bloklara eklenir.
3. Rollup yürütme katmanı (execution layer), Katman-1’den aldığı işlem sırasını uygular ve nihai durumu hesaplar.
4. Veriler, Katman-1’in veri kullanılabilirliği ve konsensüs katmanıyla güvence altına alınır.

Bu yapı sayesinde rollup, Katman-1’in tüm güvenlik özelliklerinden yararlanır ve ayrı bir sıralayıcı altyapısına ihtiyaç duymaz.

Tarihçe ve Ortaya Çıkışı

Based rollup fikri, özellikle Ethereum topluluğunda, merkezi sıralayıcı modelinin uzun vadede güvenlik ve sansür direnci açısından sorun yaratabileceği tartışmalarından doğdu.

Vitalik Buterin, 2023 yılında rollup’ların Katman-1 tabanlı sıralama ile daha güvenli ve basit hale gelebileceğini öne sürdü. Bu yaklaşım, “based sequencing” olarak adlandırıldı ve kısa süre içinde rollup geliştiricileri arasında ilgi gördü.

Avantajları

1. Merkeziyetsizlik: Katman-1’deki blok üreticileri, zaten geniş ve dağıtık bir doğrulayıcı ağına sahiptir. Based rollup, bu merkeziyetsiz yapıyı direkt kullanır.
2. Yüksek Liveness (Canlılık): Tek bir sıralayıcının çökmesi ağı durdurmaz. Katman-1 üzerinde her blok üreticisi potansiyel bir sıralayıcıdır.
3. Basitleştirilmiş Mimari: Escape hatch (acil çıkış), sıralayıcı imza doğrulama veya özel sıralayıcı protokolleri gibi karmaşık ek yapılar gereksiz hale gelir.
4. Maliyet Avantajı: Ek imza ve sıralayıcı altyapısı olmadığı için gaz ücretleri düşer, geliştirme süreci hızlanır.
5. Güvenlikten Ödün Vermemek: Tüm veri ve konsensüs güvenliği Katman-1’den sağlandığı için, rollup’ın güvenlik modeli doğrudan ana zincire bağlı olur.

Dezavantajları

1. MEV Gelirinden Vazgeçme: Sıralama Katman-1’de yapıldığı için, MEV gelirleri Katman-1 doğrulayıcılarına gider, rollup’a değil.
2. Esnekliğin Azalması: Kendi sıralayıcı mantığını veya işlem önceliklendirme politikasını geliştirmek isteyen projeler, Katman-1’in kurallarına uymak zorundadır.
3. Katman-1 Performansına Bağımlılık: Katman-1’deki yoğunluk veya ağ sorunları, rollup’ın işlem hızını ve onay süresini etkileyebilir.

Örnek Projeler

• Taiko – Ethereum uyumlu (EVM-equivalent) ZK-rollup olarak based sequencing modelini uygulamayı hedefliyor.
• Espresso – Katman-1 tabanlı merkeziyetsiz sıralama altyapısı üzerinde çalışıyor, based rollup’lara entegre edilebiliyor.
• Radius – MEV-fair sequencing çözümlerini based rollup mantığına entegre etmeye odaklanıyor.

Sonuç

Based rollup, Katman-2 mimarisinde merkeziyetsizlik ve güvenlik sorunlarına doğrudan çözüm sunan yenilikçi bir model. Kendi sıralayıcısını işletmek yerine Layer-1 blok üreticilerini kullanarak:

• Daha basit bir yapı,
• Daha yüksek güvenlik,
• Ve daha düşük maliyet sağlar.

Ancak bu modelin, MEV gelirlerinden vazgeçme ve Katman-1’e bağımlılık gibi dezavantajları da bulunuyor. Yine de Ethereum gibi güçlü Katman-1 ağları üzerinde, uzun vadede pek çok Katman-2 çözümünün based modeline yöneldiği görülebilir.