Oracle Nedir?
Zincir üstü ve dışı veri nedir, Neden ikisine de ihtiyaç duyarız? Zincir üstü (on-chain) veriler, bir blok zincir üzerinde doğrudan bulunan ve işlemlerle ilişkili bilgilerdir. Örneğin, bir Ethereum cüzdanının bakiyesi veya bir akıllı kontratın durumu zincir üstü verilerdir. Zincir dışı (off-chain) veriler ise blok zincirin dışında kalan ancak blok zincir uygulamaları için kritik öneme sahip bilgilerdir. Bu bilgiler hava durumu, maç sonuçları, hisse senedi fiyatları veya seçim sonuçları gibi kripto paralardan bağımsız olabileceği gibi, başka zincirdeki veriler de diğer zincirler için zincir dışıdır.
Fintables Kripto3 dk
Blok zincirler, doğaları gereği kapalı sistemlerdir; kendi zincirleri dışındaki verileri "doğrudan" okuyamazlar. Bu durum, akıllı kontratların gerçek dünyayla tam anlamıyla etkileşime girebilmesi için zincir dışı verilere erişimi zorunlu kılar. Örneğin bir sigorta uygulaması, uçuş iptali bilgisine ulaşamıyorsa otomatik ödeme yapamaz. Bu nedenle hem zincir üstü hem de zincir dışı verilere ihtiyaç duyarız.
Zincir dışındaki Verileri Zincir Üstüne Alma:
Bir oracle blok zincir ile dış dünya arasındaki veri köprüsüdür. Oracle'lar, zincir dışı verileri güvenli şekilde alır ve bu verileri zincir üstü akıllı kontratlara ileterek onların otomatik işlem yapmasını sağlar. Bu sistemler merkezi (tek veri kaynağına bağlı) veya merkeziyetsiz (birden çok kaynaktan gelen verileri kıyaslayan) olabilir.
Oracle’lar Nasıl Çalışır?
Blok zincir oracle’ı, blok zincir ile gerçek dünya arasında bağlantı kurar. Oracle’lar, dış kaynaklardan veri alarak bu verileri akıllı sözleşmelere iletir. Akıllı sözleşmeler ise bu verileri kullanarak önceden tanımlanmış işlemleri otomatik olarak gerçekleştirir.
Oracle’ın doğru çalışması için önce dış kaynaklardan veri toplaması, ardından bu verileri akıllı sözleşmenin anlayabileceği şekilde düzenlemesi gerekir. Bu sürece veri toplama (data aggregation) denir. Toplanan veriler daha sonra "olay" olarak işlenmek üzere akıllı sözleşmeye gönderilir.
Blok Zincir Oracle Türleri:
- Yazılım Oracle’ı:
İnternet üzerinden veri madenciliği yaparak veri alır. Örneğin; hava durumu, döviz kurları, sefer saatleri gibi bilgilerle akıllı sözleşmeleri tetikler.
- Donanım Oracle’ı:Fiziksel cihazlardan (örneğin sensörler) veri alarak blok zincire aktarır. Özellikle üretim ve tedarik zinciri gibi alanlarda kullanılır.
- Fikir Birliğine Dayalı Oracle:
Birden fazla kaynaktan gelen veriler üzerinde fikir birliği sağlar. Manipülasyonu önlemek için güvenli ve toplu değerlendirme yapılır.
- Inbound Oracle:Zincir dışı kaynaklardan (yazılım veya donanım) aldığı verileri blok zincire aktarır. Sadece veri alımı yapar.
- Outbound Oracle (Giden Veri Oracle’ı):
Blok zinciri içindeki olayları zincir dışına taşır. Örneğin, bir ödeme sonrası telefonunuza bildirim gönderebilir.
- Merkezi Oracle:Tek bir veri kaynağından bilgi alır. Kullanımı kolaydır ama yanlış veri kaynaklı güvenlik riski taşır.
- Merkeziyetsiz Oracle:Birden çok kaynaktan veri alarak doğrulama sağlar. Güvenliği artırır, yanlış veri riskini azaltır.
- Sözleşmeye Özel Oracle:Sadece tek bir akıllı sözleşmeye özel olan oracle’dır. Diğer sözleşmeler için yenisinin kurulması gerekir.
- İnsan Oracle:Uzman kişiler, verileri manuel olarak kontrol eder. Doğrula bilgiler için gerekirse çeviri yapar ve akıllı sözleşmeye uygun hale getirir.
Oracle Kullanım Örneği ve Polymarket:
Polymarket, zincir dışı olaylara dayalı olarak kullanıcıların tahmin yapmasına olanak sağlayan bir blok zincir tahmin piyasasıdır. Örneğin “Kasım ayında Berlin’de kar yağacak mı?” sorusuna evet/hayır tahmini yapılabilir. Ancak bu tahminin doğruluğunun belirlenmesi zincir dışı bir bilgiye (meteoroloji verisi) bağlıdır. Burada oracle yapıları devreye girer. Chainlink gibi bir oracle ağı, güvenilir meteoroloji kaynaklarından veriyi alır, zincir üstüne aktarır ve Polymarket akıllı kontratlarından biri bu bilgiye göre tahminleri sonuçlandırır.
Bu sistem, blok zincirin dış dünya ile "konuşabilmesini" sağlayarak finansal türev piyasaları, oyunlar vb gibi birçok yeni kullanım alanını mümkün kılar.
