Gaz Nedir?

Gaz Ne İşe Yarar?

Gaz, Ethereum gibi blok zincirlerde her işlem için gereken işlemci gücünü ölçen ve fiyatlandıran birimdir. Akıllı sözleşme çağrıları, token gönderimi, NFT mint işlemleri gibi birçok eylem, Ethereum Sanal Makinesi (EVM) tarafından hesaplanarak gerçekleştirilir. Ancak bu hesaplama işlemi ücretsiz değildir. Her işlem, ağdaki doğrulayıcılar tarafından işlenirken enerji ve zaman tüketilir. Gaz, bu iş gücünün karşılığı olarak kullanıcılardan alınan ücreti ifade eder.

Blok zinciri sürdürülebilir kılan şey bu hesaplama maliyetlerinin adil bir şekilde dağıtılmasıdır. Kullanıcı, ne kadar karmaşık bir işlem gerçekleştirmek istiyorsa o kadar fazla gaz öder. Bu da ağın hem saldırılara karşı korunmasını sağlar hem de doğrulayıcıların dürüst çalışmasını teşvik eder.

Gaz Ücretleri Nasıl Hesaplanır?

Bir işlemin toplam gaz maliyeti, gaz limit ve gaz price adlı iki temel parametreyle belirlenir.

• Gaz limit, işlemin gerçekleştirilmesi için gereken maksimum işlem gücünü ifade eder. Örneğin, basit bir ETH transferi yaklaşık 21.000 gaz gerektirir.
• Gaz price ise bu birim gaz başına ne kadar ödeyeceğinizi belirler ve genellikle gwei cinsinden ifade edilir. (1 gwei = 0.000000001 ETH)

EIP-1559 ve Yeni Gaz Sistemi

2021’de Ethereum’da gerçekleşen EIP-1559 güncellemesiyle birlikte, gaz ücretleri daha öngörülebilir hale geldi. Eskiden kullanıcılar fiyatı kendileri belirliyordu ve bu, yoğun zamanlarda aşırı yüksek ücretlere yol açıyordu. Yeni sistemde, ağ yoğunluğuna göre otomatik olarak ayarlanan bir taban ücret (base fee) oluştu ve bu ücret yakılarak dolaşımdan kaldırılmaya başlandı.

Aynı zamanda kullanıcılar, işlemlerinin daha hızlı işlenmesini istiyorsa ekstra bir öncelik ücreti (bahşiş) ekleyebilir hale geldi.

EIP-1559 sonrası işlem maliyeti şu formülle hesaplanıyor:

Gaz Limiti x (Base Fee + Bahşiş)

Bu sistemle birlikte, işlemin temel kısmı için ödenen ücret ağdan “yakılıyor” yani dolaşımdan çıkarılıyor. Bu da Ethereum’un arzını zaman içinde azaltma potansiyeli taşıyor.

Gaz Ücretleri Neden Bu Kadar Değişken?

Ağın yoğunluğu arttıkça yani bir anda çok sayıda insan işlem yapmak istediğinde, gaz ücretleri de yükselir. Çünkü sınırlı blok alanı içinde, herkes kendi işleminin önce yapılmasını ister. Daha fazla ücret ödemeye razı olanlar öne geçer. Bu da işlem ücretlerinin bir açık artırma gibi işlemesine yol açar.

Blok zincirde bir işlemin gerçekleştirilmesi için minimum gaz gereklidir. Eğer gönderdiğiniz gaz limiti çok düşükse, işlem başarısız olur ama yine de gaz ücreti ödenir. Çünkü ağ o işlemi çalıştırmaya başlamış ve kaynak harcamıştır. Bu da kullanıcıların işlem yaparken dikkatli olması gerektiği anlamına gelir. Özellikle karmaşık akıllı sözleşme etkileşimlerinde, gaz limitinin doğru ayarlanması oldukça önemlidir.

Gaz Kavramının Teknik ve Ekonomik Önemi

Gaz sadece bir ücret değil aynı zamanda Ethereum’un işleyişini sürdüren, kullanıcıları dengeleyen ve ağı güvenli tutan temel mekanizmalardan biridir. Bir işlemle ilgili ne kadar karmaşıklık varsa, o kadar fazla gaz gerekir. Bu durum da geliştiricileri daha optimize kodlar yazmaya iter. Aynı zamanda spam işlemlerden kaçınılmasını sağlar böylece verimliliği artırmada da gaz kritik bir rol oynar.

Gaz Ücretlerini Azaltmak Mümkün mü?

Evet. Bunun birkaç yolu var:

• Layer 2 çözümleri (Arbitrum, Optimism gibi) özellikle EIP-4844 sonrası daha ucuz gaz ücretleri sunar.
• İşlem yapmadan önce ağın yoğunluğunu kontrol etmek ve yoğun saatlerden kaçınmak bir çözüm olabilir.
• Gaz hesaplama araçları kullanılarak doğru zamanlama ve limit belirleme ile tasarruf edilebilir.

Gaz Sadece Ethereum’a mı Özgü?

İşlem ücreti mekanizması yalnızca Ethereum’a ait değil. Her ağın işlem yaparken kullanıcıdan belli bir kaynak tüketimi karşılığı ücret alması ortak bir özellik. Bu yüzden, işlem ücreti tüm blok zinciri sistemlerinin temel taşlarından biri.

Bazı yeni nesil ağlar, kullanıcı deneyimini sadeleştirmek için bu ücretleri ya çok düşük tutuyor ya da arka planda gizliyor. Örneğin, bir uygulama sizin adınıza bu ücretleri karşılayabiliyor veya işlem ücretleri paymaster gibi sistemlerle karşılanabiliyor. Ancak sistemin arka planında, yine bir doğrulayıcıya yapılan bir ödeme, yani bir “gaz” işlemi mutlaka gerçekleşiyor.

Son Söz

Gaz ücretleri, blok zincirlerin merkeziyetsiz çalışabilmesini sağlayan kritik bir bileşendir. Bir yandan ağı kullananlardan kaynak talep ederken diğer yandan ağı ayakta tutan doğrulayıcılara bir teşvik sunar. Bu sayede merkeziyetsiz sistemler, dışarıdan bir otoriteye ihtiyaç duymadan kendi güvenliğini ve işleyişini sağlayabilir.