IRYS Nedir

Sorun Neydi?

Klasik yürütme odaklı blokzincirlerde depolama pahalıdır; veri çoğunlukla kullanışsızdır ve akışlara kolayca katılamaz. AI, IP, sosyal ve DePIN gibi alanlardaysa ucuz, hızlı, birlikte çalışabilir veri katmanına ihtiyaç duyuluyor. Uygulamalar, tek protokolde hem kalıcı depolama hem de doğrudan yürütme talep eder; bu da maliyeti, gecikmeyi ve mimari karmaşıklığı düşürmenin en etkin yolu hâline geliyor. Irys bu ihtiyacı doğrudan hedefleyen birinci katman yaklaşımı sunuyor.

Datachain Nedir?

Datachain, veriyi zincir üstünde uygun maliyetle tutmaya odaklanan bir blokzincir türüdür. Yürütme maliyetleri nedeniyle depolamanın aşırı pahalı olduğu zincirlerin aksine, datachain’ler büyük veriyi kalıcı ve erişilebilir şekilde saklamayı önceleyerek büyük hacimli veri setlerini zincir üstüne taşımayı mümkün kılar. Bu temel “veri-öncelikli” yaklaşım, üst katmanda farklı uygulamaların aynı veri üzerinde ortaklık kurabilmesi için zemin hazırlar.

IRYS Datachain’i Nasıl Kullanıyor?

Irys, dünyanın ilk programlanabilir datachain’i olarak depolama ile yürütmeyi tek ağda birleştirir. “Programlanabilir” ifadesi; verinin yalnızca saklanmadığı, talimat taşıyan bir fonksiyon hâline geldiği anlamına gelir. Irys böylece, sözleşmelerin ve AI ajanlarının veriye yerel olarak erişmesini, doğrulamasını, dönüştürmesini ve yeniden yazmasına izin verir. Geliştiriciler EVM araçlarını kullanarak bağlanır; ağ üzerinde yayımlanan özellikler izin gerektirmeden birlikte çalışabilir.

IRYS Mimarisi:

Irys, veri ile sözleşme mantığını aynı bağlamda çalıştırabilen bir yürütme modeline sahiptir. Veri akışı iki ana defter üzerinden ilerler:

• Teslim Etme Defteri (Submit Ledger): Yüklenen verinin doğrulama ve kabul süreci.

• Yayınlama Defteri (Publish Ledger): Uzun süreli, doğrulanabilir, geri çağrımı garanti edilmiş saklama katmanı.

Ayrıca süre-bazlı (term-based) ledger seçenekleri ile belirli süreler için saklama yapılabilir. Bu yapı, tek protokolde depolama + yürütmeyi uyumlu hale getirir ve kompozisyonu kolaylaştırır.

Verinin ilk durağı olan Submit Ledger, yüklemeleri geçici olarak tutar; süre içinde kriterleri karşılamayan veya eksik olan veriler temizlenir. Bu aşama, kalıcı defterin bütünlüğünü korur ve veriyi tutmayan madencileri tespit ederek yerlerine yenilerinin geçmesini sağlar. Madenciler bu süreçte, verinin başarıyla yüklendiğini ve ağ genelinde çoğaltıldığını kanıtlayan “ingress proof”lar üretir. Yeterli kanıt ve depolama bedelinin fonlanması sağlandığında veri Publish Ledger’a terfi eder ve burada Merkle ağaçlarıyla değiştirilemezliği, küresel replikasyonla yüksek erişilebilirliği güvence altına alınır. 

Irys, depolama ile yürütme alanını ayırdığı için tıkanıklıkları azaltır; kapasite bölmeleri ve Matrix Packing sayesinde kaynakları talep gelmeden hazır tutarak yüksek veri girişini istikrarlı biçimde karşılar. Maliyetler token oynaklığına değil, fiziksel depolama maliyetine sabitlenir; ileride eklenecek süre tanımlı “term ledger” seçenekleriyle geliştiriciler ihtiyaçlarına göre daha ince ayarlı maliyet optimizasyonu yapabilir. Ağın güvenilirliği, madencilerin sürekli saklama kanıtı üretmesi ve zamanında kanıt veremeyenlerin ekonomik olarak cezalandırılmasıyla (challenge–response ve slashing) sağlanır. Böylece Irys’in modüler, çoklu defter sistemi; gönderimden kalıcı depolamaya kadar verinin yaşam döngüsünü verimli yönetir, doğrulanabilirlik ve ölçeklenebilirliği korur ve geliştiricilere öngörülebilir, performanslı bir on-chain depolama deneyimi sunar.

Fikir Birliği Algoritması:

Irys, yararlı İş Kanıtı (uPoW) ile staking’i birleştirerek madenciliği ağın gerçek amacına bağlar: veriyi tutmak ve kanıtlamak. Madenciler yalnızca blok üretmek için yarışmaz; aynı zamanda 16 TB’lık bölümler için sorumluluk taahhüdü verir, bu veriye erişimlerini kriptografik saklama kanıtları ile düzenli biçimde ispatlar. Staking, bu taahhüdü ekonomik olarak bağlar: yükümlülükler ihlal edilirse stake kesilir (slashing). Böylece ödüller, güvenilir veri saklama performansına doğrudan bağlanır; ağ güvenli, ölçeklenebilir ve verimli kalır. Ayrıca hash gücü tekelleşmesin diye tek bir madencinin payı protokolce sınırlandırılır; maliyetler ve ödüller öngörülebilir, ağ depolama ihtiyacı büyüdükçe sistem sürdürülebilir şekilde ölçeklenir.

IRYS’te Bir İşlem Nasıl Gerçekleşir?

1- İşlemin doğru blok hattına (blocklane) yönlendirilmesi: İş yüklerini ayırarak tıkanıklığı önlemek ve performansı sabit tutmak için yapılır. Girdi, işlem türüdür. Süreçte ağ geçidi işlemi tanır, uygun blok hattına yerleştirir. Çıktı olarak işlem optimize şeritte kuyruğa alınır. Yönlendirme katmanında ücret yoktur. Ayrıştırma sayesinde farklı işlem türleri birbirini etkilemez.

2-Token transferinin yapılması  ve kesinleşmesi: Hesaplar arasında hızlı ve güvenilir veri aktarımının sağlandığı adımdır. Girdi, gönderen–alıcı–miktar bilgileridir. Süreç, imzalama, transfer blok hattında doğrulama ve bloğa dahil edilme adımlarından oluşur. Çıktı, bakiyelerin güncellenmesi ve işlemin kesinleşmesidir. Düşük bir transfer ücreti alınır.

3- Verinin Teslim Etme Degterine yazılması ve Yayınlama Defterine yükseltilmesi: Amaç, veriyi kalıcı ve doğrulanabilir depolamaya taşımaktır. Girdi, parçalara ayrılmış veri, hedef süre/boyut ve buna karşılık gelen fonlamadır. Süreç: - teslime yükleme, 

• madencilerin ingress(giriş) proof üretimi, 
• koşullar sağlanınca Publish’e terfi
• Merkle kökleriyle bağlama

 şeklinde ilerler. Çıktı, kalıcı kayıt ve küresel replikasyondur. Ücret, boyut ve süreye göre tek seferlik depolama bedelidir. 

4- Akıllı sözleşme çağrısının yürütülmesi: Zincirüstü mantığın güvenilir ve öngörülebilir şekilde çalışması amaçlanır. Girdi, sözleşme adresi, fonksiyon ve parametrelerdir. Süreç, compute blok hattında IrysVM yürütümü ve gerekirse Yayınlama Defterindeki veriye doğrudan erişimle tamamlanır. Çıktı, durum değişimi ve olay/log kayıtlarıdır. Ücret, talebe göre dinamik ayarlanan hesaplama maliyetidir. Not: Depolama trafiğinden ayrıldığı için karşılıklı etkileşim ve tıkanıklık oluşmaz.

5-Madenci adresinin stake ile aktive edilmesi: Amaç, güvenlik ve teşvik hizalaması kurarak blok üretimine katılımdır. Girdi, kilitlenen $IRYS miktarıdır. Süreç, stake’in kilitlenmesi, doğrulanması ve madencilik yetkisinin kazanılması adımlarını içerir. Çıktı, ödül döngüsüne giriş ve ağa aktif katılımdır. Standart miktarlarda işlem ücreti alınır. Kural ihlalinde slashing riski madenciyi disipline eder.

6- Belirli bir bölüm için sorumluluk taahhüdü: Amaç, veri erişilebilirliğini ekonomik bağlayıcılıkla güvenceye almaktır. Girdi, bölüm kimliği ve teminattır . Süreç, taahüttün teslimi, Matrix Paketlemesi sırasında madenci kimliğinin bölmeye kriptografik olarak gömülmesi ve düzenli saklama kanıtlarının üretilmesiyle sürer. Çıktı, sorumluluk kaydı ve aktif saklama yükümlülüğüdür. Ücret, işlem ücreti ve teminat kilididir. Veri kaybı veya ihmal teminat kesintisine yol açar.

Programlanabilir Veri Ne Anlama Geliyor?

Irys’te her veri nesnesi, uygulamalar arasında talimatlarını beraberinde taşıyabilir: sahiplik haklarını icra etmek, telif akışlarını uygulamak, şifreleme standartlarını dayatmak, diğer uygulamalarla etkileşim kurallarını belirlemek gibi. Böylece veri pasiften aktife dönüşür; AI/ajan iş akışları tetiklenebilir, zincir üstü hizmetler arasında yerel birlikte çalışabilirlik yakalanır. Bu model geleneksel “depolayıp dışarıda çalıştırma” yaklaşımına kıyasla gecikmeyi azaltır ve geliştirme ergonomisini güçlendirir.

Öne Çıkan Diğer Özellikleri:

Düşük maliyetli, öngörülebilir depolama: Veri öncelikli tasarım ve defter akışı, hem maliyeti hem de geri çağırım (callback) karmaşıklığını düşürür.

EVM uyumlu yürütme: Mevcut cüzdan, araç ve kütüphanelerle bağlanma; zincir üstünde yerel veri işleme EVM uyumlu olduğundan kolaylaşır.

Birlikte Çalışabilme: Projelerin “utility” yayımlayıp birbirlerinin üzerinde çalışabildiği ağ-içi servisleri destekler.

Geri çağırım ve doğrulanabilirlik: Teslim Edip→Yayımlanma sürecinden geçen veriler için doğrulanabilir kalıcılığı sağlar.

Bu özelliklerin toplamı, veri-yoğun uygulamaları tek protokolde kurup büyütmeyi mümkün kılar. 

Kullanım Alanları:

AI / Agentick Uygulamalar : Büyük veri setleri zincir üstünde tutulur; ajanlar veriye gömülü kurallarla erişir, doğrular ve çıktıyı yine zincire yazar. Eğitim, çıkarım ve koordinasyon tek ağda buluşur.

İçerik / IP & RWA : Telif, lisans ve erişim koşulları veriye gömülür; içerik sahipliği ve gelir akışı zincir üstünde yerel olarak uygulanır.

Sosyal & DePIN : Cihaz/veri akışları düşük maliyetle saklanır; uygulamalar arasında anında paylaşım ve otomasyon mümkün olur.

Sonuç:

Irys, veriyi pasif bir yük olmaktan çıkarıp uygulamaların yerel bir bileşeni hâline getirir: depolama + yürütme tek zincirde, programlanabilir veri ilkesiyle buluşur. AI/ajan iş akışları, içerik/IP ve DePIN gibi veri-yoğun alanlarda düşük maliyet, düşük gecikme ve yüksek kompozisyon sunar.