Merkeziyetsiz Kimlik (Decentralized Identity – DID) Nedir?

Bu yaklaşımda kullanıcı, kimliğini blok zincir veya benzeri dağıtık altyapılar üzerinde doğrulanabilir şekilde saklar ve paylaşır. Amaç, kişisel verilerin güvenliğini, gizliliğini ve taşınabilirliğini artırmaktır.

Neden Ortaya Çıktı?

Geleneksel dijital kimlik sistemlerinde (Google hesabı, e-Devlet, Facebook vb.) kimlik verileri merkezi sunucularda saklanır. Bu durum:

• Veri ihlali riskini artırır.
• Kullanıcının verileri üzerinde tam kontrol sahibi olamamasına neden olur.
• Kimlik bilgilerinin üçüncü taraflarca izinsiz kullanılmasına yol açabilir.

Merkeziyetsiz kimlik, bu sorunları çözmek için kullanıcıyı merkeze koyan, “kendi verinin sahibi sensin” anlayışına dayalı bir model sunar.

DID Nasıl Çalışır?

Merkeziyetsiz kimlik (DID) sistemleri, zincir üzerinde saklanan benzersiz bir kimlik numarası, kullanıcıya ait doğrulanabilir belgeler (Verifiable Credentials), bunları saklayan kimlik cüzdanı ve kriptografik doğrulama mekanizmasından oluşur. Bu sayede kullanıcıların kimlik bilgileri güvenli, şeffaf ve merkeziyetsiz bir şekilde doğrulanabilir.

DID'in Avantajları

• Veri Sahipliği: Kullanıcı, kimlik bilgilerini kiminle ne kadar süreyle paylaşacağına kendisi karar verir.
• Gizlilik: Yalnızca gerekli bilgiler paylaşılır (ör. yaşını doğrularken doğum tarihi paylaşmamak).
• Güvenlik: Veriler merkezi sunucularda tutulmadığı için büyük ölçekli veri ihlali riski azalır.
• Uyumluluk: Farklı platformlar arasında taşınabilir kimlik deneyimi.

Kullanım Alanları

• KYC (Know Your Customer): Borsalar ve finans kurumları için kimlik doğrulama.
• Eğitim Belgeleri: Diploma ve sertifikaların doğrulanması.
• Sağlık Verileri: Hastaların tıbbi geçmişini güvenli şekilde saklama ve paylaşma.
• DAO ve Topluluklar: Üyelik, oy hakkı veya rozet gibi topluluk içi rollerin yönetimi.
• Devlet Hizmetleri: Dijital pasaport veya ehliyet.

Örnek Proje

• Polygon ID: İlk olarak Polygon ID olarak duyrulan ve daha sonrasında Privado olarak ismi değiştirilen Privado ID, sıfır bilgi ispatları (zk-proof) kullanarak DID çözümleri sunmakta.

Sonuç

Merkeziyetsiz kimlik, dijital dünyada kimliğin nasıl saklandığı ve doğrulandığı konusunda köklü bir değişim öneriyor.

Bu model, Web3’ün güvenli, kullanıcı merkezli ve sansür direncine sahip dijital ekosistem hedeflerinin önemli bir parçası.