Vana Nedir?

Bu eşitsizlik, yapay zekâ (AI) modellerinin ihtiyaç duyduğu kaliteli verilerin çoğunun kapalı kurumsal depolarda tutulmasıyla daha da derinleşiyor. “Data wall” olarak adlandırılan bu durum, AI gelişiminde bir darboğaz yaratıyor. İşte Vana da bu noktada devreye giriyor. Kullanıcıya ait, gizliliği korunan ve tokenleştirilmiş veriler üzerine kurulu yeni bir ekosistem diyebiliriz.

Vana Tam Olarak Ne Yapıyor?

Vana, kullanıcıların kendi verileri üzerinde tam sahiplik elde etmesini ve bu verileri güvenli bir şekilde paylaşarak kazanç sağlamasını mümkün kılan EVM uyumlu bir Katman 1 blok zincir ağıdır. Merkeziyetsiz yapısı sayesinde veriler, topluluk tarafından yönetilen havuzlarda saklanır ve AI modellerinin eğitiminde kullanılabilir. “Nirvana”dan türetilen ismiyle Vana, verinin özgürleştirilmesini ve kullanıcıların kendi katkılarıyla gelişen demokratik bir AI ekonomisini simgeliyor.

Tarihçe ve Kurucular

Vana’nın temelleri 2018’de MIT’de bir araştırma projesi olarak atıldı. Kurucuları ise, Anna Kazlauskas (MIT) ve Art/Arthur Abal (Harvard), blok zincir ve yapay zekâ alanında uzmanlaşmış iki isimdir. 

Veri egemenliği fikri etrafında gelişen bu vizyon, Paradigm liderliğinde gerçekleşen $18M’lık Seri A yatırımı ve Coinbase Ventures’ın öncülük ettiği $5M stratejik tur ile toplam $25M fon desteği buldu. Bu güçlü yatırımcı desteği, Vana’nın hem Web3 hem de yapay zekâ (AI) ekosistemindeki konumunu pekiştirdi.

https://cryptorank.io/ico/vana

Vana’nın Çalışma Prensibi

Vana’nın işleyişi, kullanıcı merkezli birkaç temel adım üzerine kuruludur:

• Veri Sahipliği: Kullanıcılar verilerini kişisel depolarda veya şifrelenmiş ortamlarda saklar.
• Data Liquidity Pools (DLPs): Kullanıcıların verilerini topluca sunabileceği havuzlardır. Veriler doğrulandıktan sonra AI için değerli hale gelir.
• Proof of Contribution (PoC): Verilerin özgünlüğünü, kalitesini ve sahipliğini zincir üstünde kanıtlayan mekanizmadır.
• Tokenize Edilmiş Veri Hakları: Kullanıcılar katkıları karşılığında VRC-20 tokenleri alır. Bu tokenler, sahiplik kanıtı ve ekonomik değer aktarımı sağlar.
• AI Model Eğitimi: Araştırmacılar, DataDAO izinleri doğrultusunda verilere erişerek model eğitir ve gelirler kullanıcılarla paylaşılır.
• Gizlilik ve Güvenlik: Trusted Execution Environments (TEEs) ve Zero-Knowledge Proofs (ZKPs) gibi teknolojiler verilerin güvenliğini sağlar.

Teknik Mimarisi

Vana’nın teknik mimarisi beş temel bileşenden oluşur:

• DataDAO’lar: Kullanıcıların verilerini topluca bir araya getirdiği ve topluluk temelli kurallarla yönettiği yapılardır. Bu yapılar sayesinde veriler doğrulanır, tokenleştirilir ve şeffaf bir biçimde paylaşılır.
• Katman 1 Blok Zincir: Kullanıcıların katkılarını ve erişim izinlerini kayıt altında tutarak verinin hangi cüzdana ait olduğunu ve kimlerin bu verilere erişebileceğini güvenli bir şekilde koordine eden altyapıdır.
• Güvenli Hesaplama Katmanı (Secure Compute Layer): Trusted Execution Environments (TEE) teknolojisini kullanarak veriler üzerinde güvenli işlem yapılmasını sağlar ve böylece veriler ham haliyle açığa çıkmadan yalnızca izin verilen sorgular doğrultusunda kullanılabilir.
• Kimlik Olarak Cüzdan (Wallet as Identity): Kullanıcı cüzdan adresini bir kimlik haline getirir ve bu sayede veriye katkı sağlayan kişilerin sahipliği kriptografik yöntemlerle doğrulanır.
• Çift Token Sistemi: Bu sistemde $VANA tokeni işlem ücretleri, staking, yönetişim ve veri erişimi gibi ağın genel işleyişinde kullanılırken VRC-20 token’leri ise dataset bazlı olarak çıkarılır ve her bir veri havuzuna yapılan katkıyı ile erişim hakkını temsil eder.

Ekosistem ve Ürünler

Vana, yalnızca bir blok zincir ağı değil, aynı zamanda veri ekonomisini destekleyen pek çok araca sahip kapsamlı bir ekosistemdir:

• Veri Merkezi (Data Hub): Kullanıcıların sahip oldukları veri token’lerini keşfedebildiği, stake ederek kilitleyebildiği ya da alım-satımını gerçekleştirebildiği merkezi bir platformdur. Bu yapı, ekosistemdeki veri akışını şeffaf ve erişilebilir hale getirir.
• Hızlandırıcı Programı (Accelerator): Yeni VeriDAO’ların (DataDAO) kurulmasını kolaylaştıran, mevcutların ise büyümesini destekleyen bir kuluçka ve geliştirme alanıdır. Bu sayede farklı veri havuzlarının oluşması teşvik edilir ve ekosisteme sürekli yeni veri kaynakları kazandırılır.
• DataDAO Ödülleri: Katılımcıların kaliteli veri sağlamasını teşvik eden bir ödül mekanizmasıdır. Her 21 günde bir yapılan değerlendirmeler sonucunda en iyi 16 DataDAO seçilir ve ödüllendirilir böylece en değerli veri kümeleri ön plana çıkarılır.
• Topluluk Ödülleri: Toplam VANA arzının %44’ü topluluk teşvikleri için ayrılmıştır. Bu kaynak, kullanıcıların aktif katılımını desteklemek, yeni fikirleri teşvik etmek ve geliştiricileri ekosisteme katkı sağlamaya yönlendirmek amacıyla kullanılır.
• Yol Haritası: Vana bugüne kadar önemli dönüm noktaları kaydetmiştir. 2021’de ilk kez zincir üzerinde eğitim verisi sağlanmış, 2022’de saklama gerektirmeyen (noncustodial) veri patenti alınmış, 2024’te ise ilk VeriDAO kurulmuştur. Gelecek hedefleri arasında 100 milyon kullanıcıya ulaşmak, dünyanın en büyük AI eğitim verisi setini oluşturmak ve tamamen kullanıcıların sahip olduğu bir temel yapay zekâ modeli geliştirmek yer almaktadır.

VANA Token ve Tokenomik

Vana ekosisteminin yerel tokeni $VANA’dır.

• Toplam arz: 120M $VANA
• Dağılım: %44 topluluk, %22.9 ekosistem, %18.8 kurucu ekip, %14.3 yatırımcılar.
• Kullanım alanları: Ağ güvenliği (staking), işlem ücretleri, DataDAO’larda stake, yönetişim ve veri erişim ücreti olarak kullanılıyor.

https://docs.vana.org/docs/vana-token-overview

Binance Launchpool Lansmanı: Ayrıca, Aralık 2024’te Binance’in 62. Launchpool projesi olarak listelendi. 4.8M VANA token dağıtıldı ve bunların %85’i BNB, %15’i FDUSD havuzlarına ayrıldı.

Vana’nın AI ve Web3’teki Rolü

Vana, kullanıcıların verilerini demokratik şekilde paylaşarak AI gelişimindeki veri kıtlığı sorununu çözüyor. Çeşitli ve kaliteli dataset’ler, daha iyi modellerin eğitilmesini sağlarken, kullanıcılar da bu süreçten doğrudan kazanç elde ediyor. Bu yaklaşım, gelecekte “etik veri paylaşımı” ve “adil ödül dağılımı” konusunda standart haline gelebilecek yeni bir paradigma sunuyor.

Sonuç

Vana, kullanıcı verisinin sahipliğini bireylerin eline veren, gizlilik odaklı ve adil bir veri ekonomisi kurmayı hedefleyen bir projedir. AI modellerinin gelişiminde kullanıcıların doğrudan söz sahibi ve kazançlı olduğu bir gelecek için çalışan Vana, hem Web3 dünyasında hem de yapay zekâ sektöründe uzun vadeli bir dönüştürücü güç olma potansiyeli olabilir.